In de KUNST KIJKWIJZER^© bespreek ik hoe je op een gemakkelijke maar geconcentreerde manier naar kunst kunt kijken. Ik leer je dat te benoemen en te verwoorden, wat je ziet en je gewaar wordt.

LES 2: ZIEN & VERWOORDEN, zit er een verhaal in je? 

Wat zie ik? Een beeldend kunstwerk toont ons een beeld, een aanzicht: de voorstelling. Je kunt zonder enige ‘kunstkennis’ zeggen wat voor uiterlijk het kunstwerk heeft. Is het kunstwerk bijvoorbeeld een stenen vorm of een plat vlak met daarop kleuren of lijnen? Soms blijft het daarbij, een vlak met kleuren of een vorm, meer kun je er niet van zeggen. Maar vaak herken je iets in het geheel van kleuren of vormen; een mens, een landschap of een gebouw bijvoorbeeld. 

Bij het ene kunstwerk is dit heel duidelijk en eenduidig, bij het andere weer niet. Soms zelfs is het kunstwerk een al bestaand voorwerp? Of een, zo lijkt het, louter geschilderd of gefotografeerd bestaand voorwerp? 

Een kunstwerk kan van alles afbeelden, de mogelijkheden zijn oneindig. Vaak gaat het niet alleen om iets af te beelden, maar ook over de manier waarop. De kunstenaar wil een sfeer oproepen, een verhaal vertellen, uitdrukking geven aan gevoelens of een visueel effect bereiken met vormen van kleur en verf.  

In les 1 besprak ik het effect van onbevooroordeeld, open kijken. Door naar het kunstwerk te kijken, ontstaat als eerste een gevoelsindruk bij jou als kijker. Welke rol speelt die eerste gevoelsindruk van jou, bij het wel of niet toeschrijven van een  positieve of negatieve waardering, door jou aan het kunst werk. Wat wordt er in jou op gevoelsniveau getriggerd door het zien van het kunstwerk?  

Wat is jouw gevoelsindruk? Wat is daarop je gedragsreactie en wat voor rechtvaardiging geef jij jezelf daarvoor aan? Kun je de oorzaak hiervoor terug vinden in het kunstwerk? Wat is het dat zo’n gevoel of emotie in jou werd opgeroepen? En hoe reageerde jij in je gedrag daarop? “Wil je niets liever dan blijven kijken, dwalen door het schilderij? Of dat je er in opgezogen werd, bijvoorbeeld? Of had je het liefst snel je hoofd weer afgewend? 

Kunst kijken en ontdekken wat je ziet 

In de zienswijze van een kunstenaar wordt altijd een bepaalde relatie tot de werkelijkheid tot uitdrukking gebracht. Deze relatie is voor te stellen in een vorm van een bepaalde afstand. Het werk van de kunstenaar staat of dicht bij de (zichtbare) werkelijkheid zoals we die kennen, of staat er - door werkwijze en stijl keuzes van de kunstenaar - er juist verder vanaf of ontkent zelfs een relatie met de werkelijkheid. Vaak beïnvloed de kunstenaar in de afbeelding, de uitbeelding van de werkelijkheid. 

Vraag 1: Welke rol speelt de waarneming van de werkelijkheid bij de kunstenaar? 

•               waarneming staat centraal: Omschrijf deze zienswijze. Hoe ontstaat die in de afbeelding? 

•               naast waarneming ook fantasie: Wat is niet gezien maar bedacht? 

•               alleen maar fantasie of abstractie? Waar leidt je dat uit af? 

Goed kijken en tekenen wat je ziet heet 'tekenen naar de waarneming'. Tot in de negentiende eeuw werd tekenen naar de waarneming gezien als voorstudie voor het echte grote werk. De impressionisten maken het kijken tot het enige onderwerp: “de visuele indruk tot uitdrukking brengen”. In de twintigste eeuw is er in veel kunststromingen vaak geen duidelijk direct verband meer aan te geven tussen wat de kunstenaar gezien heeft en wat het kunstwerk ons laat zien. 

Een kunstenaar kan een voorstelling maken, die niet of moeilijk is te onderscheiden van de realiteit. De kunstenaar kan de realiteit mooier voordoen dan dat hij in werkelijkheid is (idealiseren), het versimpelen (stileren), of vervormen (deformeren). Wanneer de voorstelling van een kunstwerk nog direct herkenbaar is, noemen we het figuratief. Is dit niet het geval, dan heet het werk non-figuratief of abstract. Dit hele proces van gradaties van figuratie noemen we abstrahering. 

Vraag 2: Wat zie je? Is het werk figuratief of abstract? 

•               Is het figuratief, beschrijf voor je zelf de voorstelling. 

•               Is het geabstraheerd, beschrijf de voorstelling en wijze van abstractie die de
                kunstenaar toepast. 

•               Is het abstract, beschrijf wat je ziet. 

Een kunstwerk waarin de voorstelling herkenbaar is noemen we figuratief. De figuratie kan variëren van realistisch tot gestileerd of geabstraheerd. Het lijkt logisch dat de voorstelling ons op weg helpt naar de betekenis van het werk, maar soms is die voorstelling louter intermediair. De uitdrukking van een verfspoor. 

In een abstract werk bedenkt de kunstenaar eigen vormen en eigen kleuren, die los staat van de realistische vormen wereld. Het grappige is, als een schilderij alleen over de werking van de verf op het doek gaat, wordt dit weer ‘concrete schilderkunst’ genoemd of ‘concrete abstractie’....

tot zover deze kennismaking met les 2, klik hier om terug te gaan.

KUNST KIJKEN NEDERLAND